Yves Montand'sız geçen 30 yıl

1921 yılında, üç çocuklu bir ailenin en küçüğü olarak Toskana’nın küçük bir kasabasında dünyaya gelen Yves Montand ya da asıl adıyla Ivo Livi, ailesinin Mussolini rejiminden kaçıp Marsilya’ya yerleşmesinin ardından bu şehirde kuaförlükten fabrika işçiliğine kadar farklı işlerle uğraştı. Buna karşın onun asıl hayali, işçilik hayatını geride bırakıp bir akşam ağabeyi Julien ile izlediği amatör şarkıcıların arasına katılmaktı. Genç adam, bunların yanı sıra sıkı bir Fred Astaire hayranıydı ve en büyük ilgi alanları; sinema, caz ve Amerika’ya özgü yaşam tarzıydı. 1938’de, yaşadığı semtte menajerlik yapan Berlingot sayesinde Alcazar’da sahne aldı ve Trenet, Chevalier şarkıları ve Fernandel taklitleriyle büyük beğeni topladı. Burada aynı zamanda Charles Humel’in onun için yazdığı kendine ait ilk önemli şarkısı sayılabilecek Dans les plaines du Far West’i seslendirdi.

Savaş sırasında Zorunlu Çalışma Hizmetinden (STO) kaçarak Paris’e geldi ve kabarelerde sahne aldı. 1944’de A.B.C’de operet şarkıcısı André Dassary’nin açılış sanatçısı olarak izleyici karşısına çıktı ve farklı tarzıyla beğeni topladı. İşgal yıllarının sonuna doğru, kariyeri rayına oturmuş gibi gözüküyordu. 1944 Temmuz’unda Moulin Rouge’da, Edith Piaf konserleri öncesinde sahne almaya başladı. O dönemde Henri Contet’yle evli olduğu için önceleri belli etmese de Piaf bu genç adamdan oldukça etkilenmişti. Bu ikili bir süre sonra sevgili olacak, ancak beraberlikleri sadece birkaç yıl sürecekti. 1945’te ise daha önce Edith Piaf’ın açılış sanatçısı olarak sahne aldığı Etoile’e assolist olarak geri döndü. 

Yves Montand, savaş sonrası yıllar boyunca kariyerine üç ana eksende devam etti: bunlardan ilki Francis Lemarque, Jacques Prévert, Joseph Kosma ve Henri Crolla gibi sanatçıların yazdığı şarkılarla müzik, ikincisi de 1951’de evlendiği Simone Signoret ile birlikte sahnelediği Les Sorcières de Salem gibi oyunlarla tiyatroydu. Montand’ın bu dönemde faaliyet gösterdiği alanlardan en önemlisi ise rol aldığı Le Salaire de la peur (Henri-Georges Clouzot), L’Aveu (Costa Gavras) ve La guerre est finie (Alain Resnais) gibi filmlerle sinemaydı. Montand, şarkılarının kalitesi kadar farklı yüzleri başarıyla canlandırdığı sahne şovuyla da izleyicisini etkiliyordu. C’est à l’aube ve Quand un soldat gibi şarkılarla politik mesajlar verirken, Luna Park ve Grands boulevards ile neşeli bir burjuvaya, Les Feuilles Mortes ve J’aime t’embrasser ile bir romantiğe, Sanguine ve Barbara’yla ise zorlu şiirlerin usta yorumcusuna dönüşüveriyordu.

Montand repertuarının unutlmaz parçalarından biri de zamanla uluslararası bir klasik haline gelen Les feuilles mortes’du. Sözleri Jacques Prévert, müziği ise Joseph Kosma imzasını taşıyan parça ilk kez yayınlandığı 1945 yılından beri farklı sanatçılar tarafından yüzlerce kez yorumlandı. İngilizce versiyonu olan Automn Leaves’i Nat King Cole’dan Frank Sinatra’ya kadar dünyaca ünlü pek çok isim seslendirdi. Parçayı Roland Petit’nin Le rendez-vous adlı balesi için bestelemişti Kosma ilk olarak. Bugün bildiğimiz Fransızca sözleriyle şarkıyı ilk kimin seslendirdiği konusunda ise bir belirsizlik var. Yves Montand bu kişinin kendisi olduğunu savunurken, Cora Vocaire ise 1995’te katıldığı bir programda, parçayı ilk kez 1948’de kendisinin kaydettiğini fakat albümün ancak 1950’de piyasaya çıktığını belirtmişti.

Yves Montand' repertuarının en ilginç şarkılarından biri de La chansonette. Sous le ciel de Paris ve Le petit bal du samedi soir gibi klasiklerin söz yazarı olan Jean Dréjac ve savaş sonrası Fransız müzik piyasasının en önemli bestecilerinden Philippe-Gérad’ın imzasını taşıyor şarkı. İki adam bir gün eski günler, eski şarkılar hakkında konuşurken Dréjac, Philippe-Gérard’a “Nerede o eski şarkılar, bizim yaptıklarımız sadece şarkıcıklar” diye yakınır. Bu “şarkıcık” kelimesi, ünlü besteciye yeni bir şarkı için ilham verir ve ortaya La chansonnette çıkar. İkili şarkıyı Yves Montand’a teklif eder, o da kendisini bekleyen Marilyn Monroe’ya kavuşmak için gün saydığı bir Amerika seyahati öncesi parçayı kaydeder. 1961 sonbaharında piyasaya çıkan şarkı, sadece Fransa’da değil Amerika’dan Japonya’ya kadar birçok ülkede büyük ilgi görecektir.

Montand'ın olağanüstü yorumuyla dinlemeye alıştığımız bir diğer parça da bestesi Léo Ferré imzalı bir Louis Aragon şiiri olan Est-ce ainsi que les hommes vivent? – İnsanlar böyle mi yaşar.  1956 tarihli Le roman inachevé adlı derlemesinde yer alan bu şiirde Aragon, ordudan terhis edilmeyi beklerken sıkça randevu evlerinde vakit geçirdiği 1918-19 yıllarından bahsediyordu. İlk olarak Léo Ferré’nin 1961’de kaydettiği şarkı, Montand’ın 1968’de piyasaya çıkan albümünde yer alıyordu.

Yves Montand’ın sadece albümleri değil aynı zamanda büyük bir titizlik ve özveriyle hazırlandığı konserleri de uzun yıllar boyunca büyük ilgi gördü. Öyle ki 1951’de Théatre de l’Etoile’deki unutulmaz “one-man show”u tam sekiz ay boyunca kapalı gişe sahnelendi. Sanatçı, böylesine zengin bir repertuara sahip olmasını, pek çok meslektaşına ait eseri büyük bir ustalıkla yorumlamasına da borçluydu. Bu isimler arasında Claude Nougaro ve Jacques Datin de yer alıyordu. İkilinin 1962’de yazdığı Le Jazz et le java adlı şarkıyı aynı yıl içinde hem Marcel Amont, hem Yves Montand hem de Claude Nougaro kaydetmişti. Parça Nougaro’nun ilk büyük hiti olurken Yves Montand yorumu da uzun yıllar unutulmayacaktı.

Montand yorumuyla ölümsüzleşen bir başka şarkı da sözleri Pierre Barouh, müziği ise Francis Lai imzasını taşıyan La bicyclette. Türk asıllı Yahudi bir ailenin çocuğu olan Pierre ya da asıl adıyla Elie Barouh, 1934’de Paris’te dünyaya gelmişti. İkinci Dünya Savaşı sırasında, ailesi onu korumak için Fransa’nın batısında yer alan Vendée’de küçük bir kasabaya göndermişti. Yedi yaşındaki çocuğun adı artık Elie değil Pierre’di. Gerçek adlarını gizlemek zorunda olmayan Fernand, Firmin, Francis ya da Sébastien gibi diğer çocuklarla birlikte kasaban çevresinde sık sık bisikletle dolaşıyordu Pierre. Tüm bu erkek çocukların rüyalarını süsleyen bir de kız vardı: onun da ismi Paulette’ti. İşte tüm bu anılardan yola çıkarak kaleme almıştı Pierre Barouh, bu şarkıyı. Parça, o dönemde müziği bırakıp tamamen sinemaya odaklanmayı düşünen Yves Montand’a teklif edilmiş, o da tereddüt etmeden stüdyoya girip kaydı gerçekleştirmişti.

Şarkıcı ve oyunculuğun yanı sıra ilerleyen yıllarla birlikte önemli bir politik figüre de dönüştü Yves Montand. İşçi kökenli olmasına karşın kariyerinin ilk dönemlerinde seslendirdiği şarkılar nedeniyle bu kimliğinden biraz olsun uzaklaşmış ancak altmışlardan itibaren yeniden politik görüşlerini tüm açıklığıyla ifade etmeye başlamıştı. Müziği bırakmasının ardından 1973’te Şili’deki darbeye tepki olarak bu ülkeden gelen sığınmacılar yararına yeniden sahneye çıkmaya karar veren sanatçının, komünist partiyle olan yakın ilişkisi nedeniyle 1949’dan beri Fransız istihbaratı tarafından fişlenip takip edildiği de biliniyordu. Repertuarında da İkinci Dünya Savaşı sırasındaki özgürlük hareketini anlatan Le chant des partisans ya da 1871 Paris komünüyle özdeşleşen Le temps des cerises gibi şarkılara yer vermişti sanatçı. Yves Montand’ın son dönem repertuarının dikkat çeken şarkıları arasında iki de Nazım Hikmet uyarlaması yer alıyordu. Ünlü şairin Dünyanın en tuhaf mahluku adlı şiiri Mon frère, En güzel deniz adlı eseri ise La plus belle des mers adıyla çevrilmişti Fransızcaya ve Phillppe-Gérard’ın besteleriyle müziğe uyarlanmıştı.

1968 Olympia konserinden sonra hem kendini tekrarlama korkusundan, hem de yavaş yavaş daha popüler hale gelen genç kuşağın etkisiyle sahne hayatını terk eden Yves Montand, tamamen sinemaya odaklandı. 1969’da Costa Gavras’ın En İyi Yabancı Film dalında Oscar kazanan Z adlı filminde Jean-Louis Trintignant ve Irene Papas’la, 1973’te Claude Sautet’nin César et Rosalie’sinde Romy Schneider’la, 1974’te yönetmenlik koltuğunda yine Sautet’nin oturduğu Vincent, François, Paul et les autres’da Serge Reggiani, Michel Piccoli ve Gérard Depardieu ile birlikte rol aldı. Yetmişli yıllarda yayınladığı tek albüm ise eski şarkılarını yeniden yorumladığı 1974 tarihli "Montand de mon temps" olacaktı. 

1968 yılı, Montand için bir dönüm noktasıydı zira o yıl sanatçı hem müzik kariyerine uzunca bir ara verdi hem de Sovyetlerin, Prag Baharı sonrası Çekoslovakya’yı işgal etmesine duyduğu tepkiyle siyasi ideolojisini değiştirdi. Seksenlerde liberal görüşü savunan sanatçı, bu dönemde farklı çıkışlarıyla sık sık medyada yer aldı, hatta ismi cumhurbaşkanlığı için bile anılır oldu. 1981 tarihli “Montand d’hier et d’aujourd’hui” isimli albümün ardından Olympia’da yaklaşık altı ay boyunca sahne alarak 180 bine yakın seyirci topladı, son stüdyo albümünü de 1984’te yayınladı.

Cömertlikle eli sıkılığı, cesaretle korkuyu bir arada barındıran, karmaşık ve çelişkili bir karakterdi Yves Montand. İyi yanlara olduğu kadar, kötü taraflara da sahip gerçek bir insandı başka bir deyişle. Uzun yıllar boyunca birçok farklı ülkede milyonlarca insanı cezbetmesini, şarkıcılık ve oyunculuk performansını bile geride bırakan bu sıra dışı kişiliğine borçluydu belki de...